Edukacyjna funkcja zabawek
Rola zabawek w rozwoju psychoruchowym dziecka.
Zabawa jest złożoną aktywnością , niezbędną w psychoruchowym rozwoju dziecka. .Bawiące się dziecko rozwija umysł, poszerza swe doświadczenia, doskonali sprawności i umiejętności we wszystkich sferach – poznawczej, emocjonalnej, ruchowej i społecznej. Zabawa jest również taką aktywnością , która potrzebuje zabawek czyli przedmiotów , które pobudzają tę aktywność, zwiększają doświadczenia , rozwijają wyobraźnię , pomagają usprawniać umiejętności , uczą rozumienia siebie i otaczającego świata. Dzieci w czasie zabaw wykorzystują bardzo różne , często przypadkowe przedmioty. Jeśli „coś” jest elementem wykorzystywanym w zabawie, jeśli tym ‘”czymś” dziecko aktywnie się posługuje – przedmiot ten staje się zabawką, ponieważ sensem istnienia zabawki jest zabawa. Zabawki mają niezwykłą, magiczną moc , dają radość, szczęście, przenoszą w świat baśni, cudownych krain i wysp szczęśliwych , ale tylko wtedy, gdy dziecko wykorzystuje je w zabawie. Nawet najdroższa, wykonana z najlepszych materiałów zabawka traci swą moc i staje się nieprzydatna , gdy leży na półce. Dlatego tak ważne jest, aby dorośli kupowali zabawki dostosowane do możliwości rozwojowych swoich dzieci. Odpowiednio dobrana zabawka daje radość dziecku , a także uczy, usprawnia, aktywizuje i inspiruje je do poznawczych eksploracji. Obecnie w sklepach jest wiele różnych zabawek , nie wszystkie jednak spełniają wymagane kryteria. Te, którymi nie można bawić się na różne sposoby, bo ich konstrukcja wymusza określony sposób posługiwania się nimi, szybko znudzą dziecko i nie spełnią swojej poznawczej funkcji. Zabawa to intensywny proces uczenia się. Zabawką może stać się wszystko, zależnie od sytuacji, ale to, w co i jak się bawią dzieci, nie jest im obojętne. Podstawowe znaczenie ma tu poziom rozwoju psychoruchowego.
Najwcześniej pojawiają się zabawy funkcjonalne i manipulacyjne niemowląt . Dziecko potrząsa uchwyconym przedmiotem, manipuluje nim, liże, gryzie, przekłada z ręki do ręki, uważnie ogląda, przysłuchuje się wydawanym przez zabawkę dźwiękom. Jeśli usłyszy skoczną melodię podryguje całym ciałem, gaworzy radośnie, próbuje naśladować dźwięki otoczenia. Chętnie postukuje zabawkami, pociera nimi o podłogę, wyrzuca je na zewnątrz kojca. W okresie niemowlęcym najbardziej przydatne są więc lekkie grzechotki, gryzaczki, gumowe piłeczki , zabawki, które wydają różne dźwięki, które mają intensywne kolory, które łatwo mieszczą się w malutkiej dłoni dziecka. Powinny być wykonane z materiałów, które łatwo można wyparzyć lub wygotować . Na tym etapie rozwojowym bardzo zachęcam do kupowania Maluchom tak zwanych zabawek grających , dzwoniących i mrugających . A więc wszystkiego rodzaju katarynki, pozytywki, bączki, instrumenty perkusyjne oraz modne i bardzo lubiane zabawki z wszelkimi elektronicznymi modułami. Zabawki takie rozwijają percepcję słuchową i wzrokową, uwagę oraz pamięć i myślenie, Rozwijają sprawność manualną, wyzwalają działanie i radość sprawczą i dodatkowo doskonale rozładowują napięcia i dziecięce niepokoje.
Z początkiem drugiego roku życia pojawiają się zabawy zwane specyficznymi manipulacjami. Dziecko potrafi już otwierać i zamykać pudełka , wkładać mniejsze przedmioty do większych lub wkładać przedmioty do otworów, lubi mieszać łyżeczką w kubku. Takie działanie zakłada koordynację kilku schematów czynnościowych oraz ich różnicowanie i dostosowanie do funkcji obiektu manipulacji. Rodzice powinni więc kupować w tym okresie zabawki, którymi można swobodnie manipulować.
W wieku od roku do trzech lat rozwijają się coraz bardziej złożone zabawy funkcjonalne i manipulacyjne takie jak wsypywanie drobnych przedmiotów do różnych pojemników, przewożenie ich z miejsca na miejsce wózkami , samochodami taczkami , wysypywanie ich do wiaderek, pojemników i tym podobnych rzeczy. Dzieci lubią ciągnąć przed sobą i za sobą różne zabawki na sznurku lub na drążku. Dzięki takim zabawom zaspokajają potrzebę ruchu, eksploracji otoczenia ,doskonalą równowagę i sprawności motoryczne, a także koordynację wzrokowo-ruchową. Coraz lepiej rozpoznają przedmioty codziennego użytku i bardzo lubią się nimi bawić. A więc zabawki , które nadają się do odgrywania różnych ról i sytuacji społecznych, które zapewniają dziecku obcowanie z przedmiotami codziennego użytku są w tym okresie szczególnie przydatne. Wszystkie kubeczki, łyżeczki, talerzyki, garnki, przybory do mycia , samochody ciężarówki, wszystkie zabawki, do których można przesypywać sypkie materiały. Zabawki te rozwijają funkcje poznawcze , ruchowe , wzbogacają doświadczenia, przygotowują do podjęcia czynności samoobsługowych Również zabawki przypadkowo spotkane – materiał przyrodniczy, pudełka, żołędzie i kasztany , które dają swobodę działania i rozwijają wyobraźnię.
Nie można w tym czasie zapomnieć o zabawkach pluszowych – wszystkich puszystych i „głaścianych” jak mówią dzieci przytulankach. Miękkie wałki i kolorowe poduszki, pacynki i pufy jako doskonały materiał do toczenia i rzucania będą stymulowały rozwój wielkiej i małej motoryki, będą wyzwalały twórczą aktywność dziecka i zabawy dyslokacyjne, a także eksploracje otoczenia, potrzebę partnerstwa i rozwój mowy.
Okres od trzeciego do szóstego roku życia to rozkwit zabaw tematycznych, a więc wzbogaca się repertuar imitowanych czynności. Dziecko preferuje zabawki realistyczne, a nie przedmioty zastępcze. Wszystkie budowane obiekty nie służą już tylko zaspokajaniu potrzeby tworzenia czegoś nowego tak jak w zabawach konstrukcyjnych, ale stają się scenerią dla wydarzeń dziejących się „tu i teraz”. Najbardziej atrakcyjne więc są zestawy do zabaw tematycznych takie jak „mała gospodyni”, „mała krawcowa”, „fryzjer” itp. Zabawy tematyczne przygotowują do życia, uczą samoobsługi, rozwijają mowę i myślenie, wdrażają do nawyków higieniczno-kulturalnych, uczą współdziałania i norm społecznych. Wszystkie więc kostiumy, kukiełki i rekwizyty niezbędne w zabawach tematycznych spełniają ważne funkcje-
-
psychoterapeutyczną ze względu na możliwość odreagowania napięć i trudnych sytuacji z życia codziennego dzięki odgrywaniu ról
Oraz
-
poznawczą – dziecko ma możliwość zinternalizowania wiedzy dzięki aktywności własnej.
Zabawa tematyczna to także twórcza inwencja, pomysłowość, koncentracja uwagi, rozwój słownictwa czynnego, uspołeczniania , utrwalania pojęć.
Sześciolatek ze względu na przygotowanie do szkoły wymaga uzupełnienia zestawu zabawek o przedmioty, które kształtować będą koordynację wzrokowo-ruchową, grafomotorykę oraz analizę i syntezę wzrokową i słuchową. A więc bardzo pomocne będą wszystkie zabawki zręcznościowe oraz układanki, puzzle, „nawlekanki”, domina obrazkowo-literowe, zestawy do rysowania, kopiowania i kalkowania. Dobrym pomysłem jest skorzystanie ze specjalnych zestawów pomocy dla sześciolatka takich jak na przykład „Skrzynia skarbów”.
Zawsze , gdy obserwować będziemy bawiące się dzieci pamiętajmy, że Zabawa jest aktywnością twórczą powiązaną z rzeczywistością społeczną i kulturową. Poprzez tę aktywność dziecko zdobywa doświadczenia i konstruuje wiedzę. Zabawa jest więc dobrym wyznacznikiem jego rozwoju.
Irena Sosin