"Eirene" - Centrum Diagnozy i Terapii Zaburzeń Neurorozwojowych 

Krzywdzenie emocjonalne dzieci

Bardzo powszechną i ciągle słabo poznaną formą krzywdzenia dzieci jest krzywdzenie emocjonalne i psychiczne . Amerykańskie Stowarzyszenie Profesjonalistów Przeciwdziałających Krzywdzeniu Dzieci ( American Professional Society on the Abuse of Children – APSAC ) określa krzywdzenie emocjonalne jako: „ powtarzający się wzorzec zachowań opiekuna, lub skrajnie dramatyczne wydarzenie ( lub wydarzenia ), które powodują u dziecka poczucie, że jest nic nie warte, złe, niekochane, niechciane, zagrożone i że jego osoba ma jakąkolwiek wartość jedynie wtedy, gdy zaspokaja potrzeby innych.”[1]

Wyróżnia się następujące formy maltretowania psychicznego:

• Odtrącanie – werbalne i niewerbalne, wrogie odrzucanie lub poniżanie dziecka. Dziecko słyszy słowa wypowiadane w stosunku do niego lub przy nim , które go zawstydzają, ośmieszają, umniejszają jego osobę, reakcje opiekunów wyśmiewają jego emocje, jego smutek, zdenerwowanie, lęk

• Zastraszanie – grożenie dziecku spowodowaniem krzywdy fizycznej lub narażeniem jego, lub bliskiej mu osoby na niebezpieczeństwo . Atmosfera napięcia i przymusu natychmiastowej realizacji żądania rodzica np. przy egzekwowaniu poleceń i próśb.

• Wyzyskiwanie/przekupstwo – zachęcanie dziecka do nieodpowiednich zachowań. Demoralizowanie namawianie do zachowań antyspołecznych i autodestrukcyjnych. Ważne jest czy rodzice i opiekunowie przestrzegają obowiązujące prawo, czy byli kiedykolwiek karani, z czego się utrzymują? Jak dziecko realizuje obowiązek szkolny? Czy dziecko podejmowało już kontakty seksualne?

• Odmowa reakcji emocjonalnych – ignorowanie potrzeb dziecka, nieokazywanie pozytywnych uczuć, brak emocji w interakcjach z dzieckiem. Ważne jest czy rodzice znają stany emocjonalne dziecka, czy wiedzą jakie emocje najczęściej odczuwa dziecko? Kiedy jest smutne, kiedy wesołe? Co się musi stać, żeby się zezłościło?

• Izolowanie – odmawianie dziecku kontaktów z rówieśnikami i dorosłymi. Zablokowanie możliwości podjęcia przez dziecko kontaktów interpersonalnych z innymi dziećmi lub dorosłymi

• Zaniedbywanie rozwoju umysłowego, nauki, zdrowia, opieki medycznej – ignorowanie lub nieumiejętność zaspokajania tych potrzeb u dziecka.

O krzywdzeniu emocjonalnym możemy mówić wówczas, gdy istnieje stały wzorzec zachowań dorosłych wobec dzieci uniemożliwiający prawidłową psychospołeczną egzystencję dziecka .

Do krzywdzenia emocjonalnego i zaniedbywania dochodzi najczęściej , gdy[2]:

• rodzice i opiekunowie dziecka są zazwyczaj zaabsorbowani własnymi kłopotami i trudnościami, takimi jak zaburzenia psychiczne, depresja poporodowa, własnym poczuciem krzywdy, chorobą alkoholową lub innymi uzależnieniami, przytłaczającymi obowiązkami w pracy – nie mogą wówczas zaspokoić emocjonalnych potrzeb dziecka, sami potrzebują pomocy

• rodzice i opiekunowie stawiają dziecku oczekiwania wykraczające poza jego możliwości rozwojowe

• są nadmiernie opiekuńczy, co sprawia, że ograniczają poznawanie i uczenie się dziecka

• rodzice i opiekunowie nie dysponują podstawową wiedzą dotyczącą odpowiedniej opieki i wychowania dziecka ( przyczyną mogą być własne niekorzystne doświadczenia z dzieciństwa )

• wykorzystują dziecko do zaspakajania własnych, nie zrealizowanych w dzieciństwie potrzeb psychologicznych ( zmuszanie dziecka do nadmiernych treningów, ćwiczeń, gry na instrumentach muzycznych itp. nie zważając na chęci i możliwości rozwojowe dziecka – często uzależniając od tego akceptację dziecka )

• wykorzystują dziecko jako argument przetargowy w sprawach rozwodowych w kontekście sporów o sprawowanie opieki nad dzieckiem np. wmawiają dziecku zaburzenia, chorobę. Tacy rodzice są często klientami niepublicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych.

Dzieci krzywdzone emocjonalnie i zaniedbane często wykazują liczne zaburzenia.

Jeśli nie możemy znaleźć innego wytłumaczenia problemów dziecka , a jego relacje z rodzicami wykazują charakterystyczne cechy krzywdzenia i zaniedbywania należy postawić wstępną hipotezę , że to właśnie relacje z rodzicami stanowią źródło problemu.

U dzieci, które podlegały lub podlegają krzywdzeniu i zaniedbywaniu emocjonalnemu pojawiają się takie oznaki zaburzeń w rozwoju jak:

• niska samoocena, poczucie krzywdy , strach , lęk, silny stres

• bunt

• nadmierne poczucie odpowiedzialności nieadekwatne do wieku

• uporczywe zwracanie na siebie uwagi

• działania przestępcze, antyspołeczne

• słabe wyniki w funkcjonowaniu poznawczym ( trudności w uczeniu się )

• w relacjach z rówieśnikami wycofywanie się, izolowanie często agresja

• zaniedbany wygląd

• niski wzrost, drobna postura

• moczenie się , bóle brzucha, wymioty, alergie o niespecyficznym polu występowania

• często zachowania o charakterze seksualnym

Dziecko doznające przemocy fizycznej ze strony dorosłych styka się z ogromem cierpień fizycznych . Krzywdzenie emocjonalne, które nie obejmuje kontaktu cielesnego , i w którym intencje dorosłego nie mają żadnego znaczenia, może wydawać się mniej istotne, ponieważ nie zagraża życiu i zdrowiu dziecka. Jest jednak przyczyną wielu zaburzeń w rozwoju poznawczym, emocjonalnym i społecznym dziecka, może być przyczyną zaburzeń w rozwoju osobowości.

Organizacja Amnesty International określa przemoc psychiczną za pomocą form jej stosowania takich jak:

• izolacja

• ograniczanie snu lub pożywienia

• narzucanie własnych sądów

• degradacja werbalna ( wyzywanie, poniżanie, upokarzanie )

• stosowanie hipnozy

• narkotyzowanie dzieci

• groźby zabójstwa

W procesie diagnozowania krzywdzenia emocjonalnego ważne jest poznanie rodziny dziecka, emocji rodziców, ich doświadczeń z dzieciństwa oraz ich doświadczeń aktualnych.

Programy interwencyjne stosowane w przypadkach nadużyć wobec dzieci o charakterze krzywdzenia emocjonalnego uwzględniają:

• indywidualne i grupowe treningi dla rodziców

• techniki uświadamiania rodzicom potrzeb ( także emocjonalnych ) dziecka takie jak:

a/ poradnictwo dotyczące rozwoju dziecka

b/ udzielanie wsparcia

c/ modelowanie i ćwiczenie zachowań pożądanych ze szczególnym naciskiem na udzielanie wzmocnień pozytywnych

d/ ustalenie planu dnia dziecka i systemu wychowawczego

e/ uświadomienie rodzicom ich podejścia do dziecka, nierealnych oczekiwań lub zaburzonego postrzegania własnych dzieci lub siebie samych

• treningi relaksacyjne

• treningi radzenia sobie ze stresem

• programy wychodzenia z uzależnień ( dla rodziców uzależnionych )

Przemoc emocjonalna jest najczęstszą formą krzywdzenia dzieci przez rodziców. Ich dotkliwość oceniana jest przez dzieci tak samo mocno lub mocniej jak dotkliwość kar cielesnych. Stosowanie emocjonalnej przemocy przez rodziców interpretuje się często jako wyraz uświadamianej sobie lub nie, nieporadności w roli rodzica i dążenia do utrzymania kontroli nad dzieckiem i własnym życiem.

Każdy , kto pracuje z dziećmi może się zetknąć z problemem nadużyć wobec nich.[3] Także nadużyć emocjonalnych. Bądźmy uważni, czujni, nie bójmy się reagować, gdy mamy podejrzenia , że dziecko jest krzywdzone.

Jesteśmy odpowiedzialni za naszych pacjentów. Także i w tym zakresie.

Irena Sosin