Stres toksyczny i potrzebny
Stres jest naszym dobrym znajomym. Przeżywany jest w szkole, rodzinie i pracy. Rozpoznajemy go bez problemu np. gdy nasze ciało odmawia nam sterowności, jest ogarnięte różnymi trudnymi emocjami, nasz umysł traci jasność i zdolność logicznego myślenia na poziomie dostępnym nam w innych, sprzyjających okolicznościach.
Określa się go jako stan napięcia psychicznego i fizycznego spowodowanego zaistnieniem jakiejś trudnej dla nas sytuacji.
Trudne sytuacje to przede wszystkim takie, w których ciężko przewidzieć czego doświadczymy lub gdy doświadczamy czegoś co jest zupełnie nam nieznane. Wreszcie gdy odbieramy sytuację jako zagrażającą nam w jakikolwiek sposób.
W szkole takie doświadczenia spotykają młodych ludzi bardzo często. Wśród nich wszystkich królują sytuacje oceniania uczniów przez nauczycieli. To wszystkie sprawdziany, kartkówki, odpowiedzi ustne, ocenianie prac wykonanych samodzielnie w domu.
W różnym stopniu sytuacje te są źródłem napięć i stresów.
To bardzo indywidualna sprawa, dla kogo największym problemem jest sprawdzian pisemny, a dla kogo wypowiedź ustna. Głównie zależy to bowiem od wcześniejszych mniej lub bardziej przyjemnych przeżyć w tej sprawie.
Są wśród uczniów tacy, którzy posiadają różne umiejętności i wiedzę, dostępne zawsze - z wyłączeniem prac kontrolnych, na których ogarnia ich tzw. pustka w głowie i niemożność odtworzenia czegokolwiek. Inni bywają sparaliżowani i ogłupiali zawsze gdy są wyrywani do odpowiedzi.
Należy podkreślić iż poziom wiedzy prezentowany przez jednych i drugich ma bardzo niewiele wspólnego ze stanem rzeczywistym. Bowiem w stanie silnego napięcia następuje chwilowe obniżenie możliwości intelektualnych i co za tym idzie możliwości prezentowania i wykorzystywania posiadanej wiedzy.
Można uogólniając stwierdzić, że tak wysoki poziom napięcia jest źródłem stresu toksycznego i w związku z tym niekorzystnego dla naszego funkcjonowania.
Jest jednak taki poziom napięcia którego potrzebujemy, aby była pobudzana nasza aktywność. Pewien niewielki stres powoduje, ze zabieramy się do pracy, że zwiększa się nasza wydajność, że możemy więcej i szybciej zrobić, a nasz organizm jest pozytywnie pobudzony do wysiłku.
Dla każdego ten optymalny poziom napięcia jest inny. Ludzie różnią się zapotrzebowaniem na różne stymulujące bodźce. Każdy sam jest ekspertem od tego co i w jakiej formie mobilizuje go do pracy, a co go paraliżuje i dezorganizuje.
Wiadomo na pewno, że nie służy efektywności uczenia i pełnemu wykorzystywaniu zdobywanej wiedzy:
-
zalewające uczucie paniki przed sprawdzianem,
-
stany lękowe związane z sytuacją oceny lub z kontaktem z nauczycielem,
-
uczucie bezradności związane z niemożnością pokonania jakichś problemów
-
istnienie stereotypów na swój własny temat, typu „ nie potrafię się tego nauczyć”, „ nic mi się nie udaje”, „ nie umiem pisać wypracowań ”, „ jestem do niczego – inni są lepsi ode mnie”
-
uczucie wstydu w sytuacjach gdy popełniam błędy, gdy cos stwarza mi kłopot
-
nastawienie na maksymalny sukces „ jak mi nie wyjdzie to będzie katastrofa”
Są różne sposoby obniżania zbyt dużego napięcia do poziomu, który jest optymalny i pomaga - zamiast przeszkadzać. Należą do nich:
-
właściwe rozplanowanie pracy w czasie, tak aby móc przygotować się do trudnych sytuacji oceny najlepiej jak to jest możliwe
-
oswajanie sytuacji tzn. sprawdzanie czy posiadam wymaganą wiedzę i czy potrafię się tym wykazać – rozwiązywanie przykładowych testów, odpowiadanie na zadane pytania, rozwiązywanie różnych zadań w określonym czasie
-
posiadanie umiejętności rozpoznawania własnych stanów i emocji towarzyszących sytuacjom stresowym
-
rozmawianie o różnych emocjach pojawiających się w różnych trudnych chwilach w życiu szkolnym
-
dbanie o zaspakajanie ważnych swoich potrzeb i w związku z tym poprawianie samopoczucia i kondycji psychofizycznej, poprzez poświęcenie czasu na relaks, ulubione zajęcia, dobre towarzystwo
-
wreszcie stawianie przed sobą zadań adekwatnych do własnych możliwości i korygowanie swoich wewnętrznych wymagań zgodnie z tym co jest w zasięgu własnych możliwości
-
korzystanie z pomocy innych w rozwiązywaniu różnych problemów, z ich wiedzy i przyjaznego nastawienia – w grupie łatwiej pokonać różne kłopoty – stres również.
Najlepszym lekiem na niepewność, lęk i obawy żywiące stres szkolny jest przeżywanie wielu dobrych doświadczeń w szkole. Stąd najszybciej wyrasta przekonanie, że może być dobrze i przyjemnie, że sprawdziany i odpowiedzi mogą być okazją do odnoszenia sukcesów – tych małych i tych większych oraz do budowania poczucia wartości i mocy. Mogą być kamieniem węgielnym pod budowanie dobrego myślenia o sobie.
Może warto by oceniający i oceniani zastanowili się wspólnie co zrobić aby to było możliwe w szkole. Co zmienić aby stres pomagał, a nie niszczył, aby zmalał i stał się taki, jakiego potrzebujemy, by chcieć i zacząć się uczyć różnych rzeczy i by to uczenie mogło być przyjemne.
Irena Sosin